Cuối tuần này đánh dấu tròn 1 năm tỷ phú Donald Trump trở thành Tổng thống thứ 45 của nước Mỹ.
Lần đầu tiên, một doanh nhân tỷ phú chưa hề kinh qua các khóa “lý luận chính trị”, tuổi đời thì cao tuổi đảng thì thấp lại nắm vị trí điều hành một đất nước quyền lực nhất hành tinh.
Vậy ông đã làm được gì và đã làm mất gì trong năm đầu tiên ở chiếc ghế quyền lực nhất thế giới?
Viết lại chính sách ngoại giao
Vào tháng 5-2017, một chiếc Boeing 747 màu xanh và trắng mang dấu hiệu của tổng thống đã bay qua Ả-rập Xê-út và Jordan trước khi vào không phận Israel.
Đó là chuyến công du nước ngoài đầu tiên của Tổng thống Donald Trump, được xem như một biểu tượng mạnh mẽ để nói với thế giới rằng ông đã có những ý tưởng riêng của mình về những người bạn và kẻ thù của Mỹ.
Đã qua rồi “cái lệ” Tổng thống Mỹ đắc cử đầu tiên phải đến thăm 2 nước láng giềng ở Bắc Mỹ là Mexico và Canada – điều mà tất cả tổng thống kể từ thời Reagan (và gần như tất cả người tiền nhiệm của ông) đã làm.
Ngược lại, ông Trump đã làm nản chí cả 2 mối quan hệ này, liên tục đe dọa rút khỏi Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) và thậm chí nói với The Wall Street Journal đầu năm nay rằng, ông sẽ sử dụng các cuộc đàm phán về hiệp ước để trả tiền cho một bức tường gây tranh cãi giữa biên giới Mỹ-Mexico.
Ông Trump dường như cũng xem hầu hết các chính sách đối ngoại của người tiền nhiệm Barack Obama là sai lầm. Ông đã tổ chức lại các mối quan hệ Mỹ, nâng các nhà lãnh đạo Ả Rập vùng Vịnh, làm mất lòng người châu Âu và tránh một số cuộc nói chuyện khó khăn với những người đứng đầu Trung Quốc và Nga.
Ông Trump đã khiến cho các nhà ngoại giao khắp thế giới loay hoay tìm hiểu chính xác tầm nhìn “America First” (Nước Mỹ trước hết) của ông đối với họ.
Ông Trump đã đảo ngược những chính sách đối ngoại mà ông gọi là sai của ông Obama, từ việc rút khỏi hiệp ước khí hậu Paris, công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel, và gần đây nhất, đe dọa sẽ rời khỏi thỏa thuận hạt nhân của Iran.
Andrew Bowen, một chuyên gia Trung Đông tại Viện Doanh nghiệp Hoa Kỳ, có mối quan hệ với chính quyền Trump, cho biết: “Ông Trump nhìn nhận Tổng thống Obama đã có những chính sách sai trái, các đồng minh sai lầm, vì vậy ông sẽ đảo ngược các chính sách, chọn lại những nước mà ông tin sẽ giúp nước Mỹ trở nên vĩ đại hơn”.
Kể từ khi nhậm chức năm ngoái, ông Trump đã kết nối chặt chẽ với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, hoàng tử Mohammed bin Salman, Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah Al Sisi và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, tất cả đều có mối quan hệ đặc biệt lạnh giá với ông Obama. Ông cũng rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương 12 quốc gia mà ông Obama đã bảo vệ và ngăn cản việc cựu Tổng thống mở cửa cho Cuba.
Nhà Trắng cho biết ông Trump rất thích dùng “cây gậy và củ cà rốt” trong các mối quan hệ của ông, và thường đánh giá thẳng thắn về mối quan hệ với các đồng minh.
Ông đã kiềm chế không chỉ trích Tổng thống Nga Vladimir Putin và đã bày tỏ tin tưởng vào mối quan hệ với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Thậm chí, ông nói muốn có mối quan hệ tốt đẹp với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un.
Khác thường, nhưng được việc
Việc viết lại chính sách của ông đã gây nhiều tranh cãi. Có ý kiến cho rằng các chính sách ngoại giao mang đậm dấu ấn của vị tỷ phú này đã khiến nước Mỹ nhiều phen rơi vào thế đối đầu với cộng đồng quốc tế, khiến nội bộ Đảng Cộng hòa xuất hiện rạn nứt và chia rẽ.
Sự ủng hộ dành cho cá nhân Tổng thống Donald Trump nhìn chung cũng ở mức thấp kỷ lục so với các tổng thống tiền nhiệm. Cùng với những quyết định rất “khác người”, việc ông Donald Trump thường xuyên sử dụng mạng xã hội để thể hiện quan điểm chính trị khiến một số người gọi ông là nhà lãnh đạo “khác thường”, thậm chí không phù hợp với cương vị người đứng đầu nước Mỹ.
Tuy nhiên, có một điều ai cũng phải thừa nhận, là ông đã làm được khá nhiều việc.
Đầu tiên, nếu coi kinh tế là thước đo quan trọng nhất về năng lực điều hành của một Tổng thống Mỹ, thì ông Donald Trump rõ ràng đã “ghi điểm”.
Trong bối cảnh một số bang phải oằn mình chống chọi với những cơn bão lịch sử, kinh tế Mỹ vẫn hưởng sự phục hồi mạnh mẽ trong quý II và quý III-2017 với mức tăng trưởng GDP lần lượt là 3,1% và 3,2% (mức tăng cao nhất trong vòng 3 năm qua).
Nhiều người dân Mỹ đã bắt đầu mỗi ngày mới với tâm trạng phấn chấn hơn khi tiền lương được cải thiện, các quỹ hưu trí tăng, thị trường chứng khoán Mỹ liên tục cán các mốc kỷ lục mới (chỉ số Dow Jones hiện đã vượt 26.000 điểm)…
Trong giai đoạn đầu tiên dưới sự lãnh đạo của vị tỷ phú này, nước Mỹ đã có thêm hàng triệu việc làm, tỷ lệ thất nghiệp giảm xuống 4,1%, mức thấp nhất trong mười mấy năm qua.
Cuối tháng 12-2017, ông Donald Trump còn mang tới một món quà Giáng sinh đặc biệt bằng việc ký đạo luật cải tổ thuếlớn nhất tại Mỹ trong vòng 30 năm qua.
Cho dù phe Dân chủ cho rằng đạo luật này sẽ nới rộng cách biệt thu nhập giữa người giàu và người nghèo, Trung tâm Chính sách Thuế ước tính khoảng 80% số hộ gia đình sẽ phải nộp thuế ít hơn trong năm tới. Tổng thống Trump cho biết dự luật sẽ cắt giảm 3,2 nghìn tỷ đô la tiền thuế cho các gia đình Mỹ.
Việc thông qua đạo luật giảm thuế cũng được cho là sẽ làm tăng thêm sức sống và giúp tăng trưởng kinh tế của Mỹ trong năm 2018-2019 có thể đạt mức cao mới. Theo tính toán của Goldman Sachs, luật thuế mới có thể mang về 250 tỷ USD cho nước Mỹ.
Tổng thống Donald Trump cũng thành công trong việc đẩy mạnh bãi bỏ các quy định hành chính rườm rà. Với cam kết cắt giảm số quy định liên bang từ 185.000 trang xuống 20.000 trang.
Từ khi ông nhậm chức, ít nhất hơn 1.500 quy định đã được thu hồi hoặc đình chỉ, con số này nhiều hơn lượng cắt giảm của bất kỳ Tổng thống nào đã từng làm trước đó.
Về quân sự, dưới sự lãnh đạo của ông, quân đội Mỹ đã giúp Iraq đánh bật được tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) hoàn toàn khỏi Iraq. Các nhà phân tích cho rằng việc Tổng thống Trump trao nhiều quyền quyết định nhiều hơn cho các tướng lĩnh đã giúp tăng tốc độ của các chiến dịch.
Với Biển Đông, Tổng thống Trump có những động thái cứng rắn hơn với Trung Quốc so với người tiền nhiệm Obama. Tháng 5-2017, tàu chiến Mỹ đã tiến hành “cuộc thao diễn” trong phạm vi 12 hải lý của hòn đảo nhân tạo mà Trung Quốc xây dựng trái phép ở quần đảo Trường Sa.
Tháng 7-2017, Tổng thống Trump phê duyệt kế hoạch cho phép Hải quân Mỹ tiến hành các hoạt động tự do hàng hải ở Biển Đông trong suốt một năm, trong khi dưới thời Obama mỗi hoạt động như vậy phải xin phép từng lượt.
Nhiều lãnh đạo Hải quân Mỹ phê phán ông Obama đã không cho phép các cuộc tuần tra tự do hàng hải trên biển Đông từ năm 2012 đến năm 2015, theo Thời báo Hải quân (Navy Times) của Mỹ. Trong thời gian đó, Trung Quốc ra sức xây dựng các đảo nhân tạo và lắp đặt các thiết bị quân sự.
Về vấn đề giải giáp vũ khí hạt nhân Triều Tiên, có thể nói chưa có thời tổng thống nào nước Mỹ gây được nhiều sức ép như hiện nay. Thái độ cương quyết và dám nói dám làm của ông đã khiến chính quyền Bình Nhưỡng cũng phải e ngại, trong khi các nước thân Triều Tiên trước đây như Trung Quốc, Nga cũng buộc phải tiến hành những bước đi cứng rắn hơn trong việc tuân thủ các nghị quyết trừng phạt Triều Tiên của Liên Hợp Quốc.
Về nhân quyền, tháng 12-2017 Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để đối phó với tình trạng tham nhũng và vi phạm nhân quyền nghiêm trọng trên toàn thế giới.
Trong nhiều năm qua, Mỹ dưới sự lãnh đạo của các tổng thống tiền nhiệm chỉ phản đối việc vi phạm nhân quyền bằng việc nêu tên, mà không có hành động cụ thể thực tế chống lại những người vi phạm.
Trong sắc lệnh hành pháp của mình, Tổng thống Trump cho rằng vi phạm nhân quyền và tham nhũng “đã đạt đến phạm vi và mức độ gây đe dọa đến sự ổn định của các hệ thống chính trị và kinh tế trên thế giới”.
Khi có hiệu lực, sắc lệnh hành pháp cho phép Mỹ trừng trị các mạng lưới tội phạm quốc tế, những kẻ có liên quan đến vi phạm nhân quyền, chẳng hạn như buôn người, mổ cướp nội tạng…
Cựu Quốc vụ khanh Canada David Kilgour nhận địnhTổng thống Trump có thể gây áp lực để chính quyền Trung Quốc phải chịu trách nhiệm về những vi phạm nhân quyền đối với những người tập Pháp Luân Công (hay còn gọi là Pháp Luân Đại Pháp), một môn khí công ôn hòa gồm 5 bài tập và các bài giảng về nguyên lý Chân – Thiện – Nhẫn.
“Pháp Luân Đại Pháp là một môn tập đem lại sức khỏe tốt hơn và nội tâm an hòa cho hàng triệu người trên khắp thế giới”, Thượng viện New York từng khẳng định trong Nghị quyết 1432 nhân ngày Pháp Luân Đại Pháp thế giới 2017.
Trái ngược với Hoa Kỳ và hơn 100 quốc gia khác, chính quyền Trung Quốc đàn áp Pháp Luân Công từ năm 1999 theo lệnh của cựu Tổng Bí thư Giang Trạch Dân, người đố kỵ và lo sợ khi thấy lượng người Trung Quốc tập môn khí công này vượt quá số lượng Đảng viên. Cuộc đàn áp bao gồm việc bắt bớ, sỉ nhục, tra tấn, cưỡng bức lao động và mổ cướp nội tạng – một “ngành công nghiệp” đem lại cho Trung Quốc khoảng 9-10 tỷ USD mỗi năm, theo ước tính của ông Kilgour.
Tròn một năm kể từ ngày Tổng thống Trump nhậm chức, học thuyết “Nước Mỹ trên hết” của ông dù chưa thể khẳng định sẽ “đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại”, nhưng rõ ràng người dân xứ Cờ hoa ít nhiều đã nhận được những “trái ngọt đầu mùa” từ chính sách chú trọng đầu tư trong nước, cắt giảm thâm hụt thương mại, thậm chí bỏ qua các quy định, quy tắc thương mại quốc tế.
Với người dân thế giới, ông cũng thắp lên hy vọng sẽ giúp kiềm chế sự ngang ngược của Triều Tiên trong vấn đề hạt nhân, của Trung Quốc ở Biển Đông, và với các vi phạm nhân quyền đang diễn ra phổ biến trên toàn thế giới.
Ưu Đàm