Theo các số liệu và tin tức được công bố gần đây, ngày càng nhiều công ty chấp nhận dành những khoản tiền lớn để đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI). Điều đó phần nào cho thấy công nghệ này đang hướng tới việc trở thành công cụ sử dụng một cách chủ đạo. Đơn cử công ty công nghệ DocuSign đã đầu tư 15 triệu USD vào một công ty khởi nghiệp lĩnh vực AI, Apple thu mua một nhà phát triển camera gia đình dựa trên AI hay báo cáo của CIO cho biết các ngân hàng dự kiến chi 5,6 tỷ USD cho các giải pháp AI vào năm 2019. Có thể nói những dự án về AI xuất hiện ở khắp mọi nơi.

Mặc dù có nhiều lo ngại về mặt đạo đức, các chuyên gia và những nhà khoa học hàng đầu tại thung lũng Silicon vẫn khuyến khích các công ty nhảy vào lĩnh vực này và sử dụng AI. Rất nhiều công ty đã và đang thực hiện việc đó. KPMG, một trong bốn ông lớn (Big Four) của ngành kiểm toán, tuyên bố hơn một nửa số giám đốc điều hành doanh nghiệp có kế hoạch triển khai một số hình thức AI trong vòng 12 tháng tới.

Trong những cuộc thảo luận về sự phổ biến của AI, tác động tiềm năng của công nghệ này trong việc hoàn thành các công việc luôn là vấn đề gây nhiều chú ý. Tuy rất khó để hình dung, một số người đã cố gắng ước tính nó. Chẳng hạn như Gartner, công ty nghiên cứu và tư vấn nổi tiếng toàn cầu, tin rằng AI sẽ tạo ra nhiều việc làm hơn là phá hủy chúng từ nay đến năm 2025. Các cuộc cách mạng công nghệ trước đây đã khiến khiến nhiều người mất việc, nhưng cuối cùng chúng đều tạo ra các việc làm và ngành công nghiệp mới. Mô hình đó đã xảy ra nhiều lần và dần dần đã trở thành một sự lựa chọn khôn ngoan, được nhiều người chấp nhận.

Nhưng không phải ai cũng lạc quan khi nói đến tác động của AI. Trong một cuộc phỏng vấn, Kai-Fu Lee, chuyên gia hàng đầu thế giới về trí tuệ nhân tạo, tuyên bố chỉ sau 15 năm, công nghệ AI có thể thay thế khoảng 40% công việc trên toàn thế giới. Còn trong báo cáo của KPMG, 75% các tổ chức được khảo sát cũng hy vọng tự động hóa và AI sẽ tác động đáng kể, từ 10% đến 50% nhân viên của họ trong hai năm tới. Một giám đốc điều hành của Citigroup nói nếu tiếp tục cải tiến, AI có thể giúp giảm 30% số lượng nhân viên tại ngân hàng.

Trong khi nhiều công ty tuyên bố AI sẽ loại bỏ một số công việc buồn tẻ và lặp đi lặp lại, khiến mọi người có thể tập trung vào làm những công việc có trình độ cao hơn thì một nhà đầu tư mạo hiểm giấu tên lại cho rằng sự thật có thể rất thảm khốc. Theo ông, không chỉ những công việc có tay nghề thấp mà thậm chí cả các vị trí đòi hỏi trình độ cao cũng có thể bị thay thế. Các nhà phân tích của Gartner gần đây đã báo cáo AI sẽ loại bỏ 80% nhiệm vụ quản lý dự án.

Theo một bài viết trên New York Times, nhiều CEO của các công ty chấp nhận trả tiền cho việc phát triển AI, chạy đua tự động hóa mà rất ít quan tâm đến tác động tới người lao động. Bài báo cũng trích dẫn một cuộc khảo sát của Deloitte từ năm 2017, cho thấy 53% các công ty đã bắt đầu sử dụng máy móc để thực hiện những nhiệm vụ trước đây của con người. Con số này dự kiến tăng lên 72% vào năm tới.

Nhiều công ty cũng sớm nhận ra nguy cơ có thể tụt lại phía sau do thua kém trong cuộc chạy đua công nghệ. Một báo cáo của Harvard Business Review đánh giá những người đi trước về AI có xu hướng thu được lợi nhuận lớn. Các công ty này sẽ được hưởng lợi từ sự đổi mới, cho phép họ phục vụ và thậm chí có thể tạo ra thị trường mới, đồng thời giành được thị phần từ những đối thủ không chấp nhận sử dụng AI ở thị trường hiện tại. Khoảng cách giữa những người đầu tư và không đầu tư vào công nghề này sẽ ngày càng lớn, đặc biệt trong các thị trường có tính cạnh tranh khốc liệt.

Khảo sát về AI của công ty quan hệ công chúng Edelman cũng cho thấy có một quan điểm chung về việc AI phát triển sẽ dẫn đến tình trạng mất việc làm ngắn hạn, bên cạnh tình hình xã hội có thể bị gián đoạn. Công nghệ này cũng được đánh giá sẽ có lợi cho người giàu và làm tổn thương người nghèo. Dẫu vậy, rất ít người phủ nhận việc xu hướng về AI là không thể tránh khỏi, dù các vấn đề phát sinh có thể sẽ làm chậm quá trình này như mối quan tâm về đạo đức hay sự phản ứng của người lao động. Những áp lực đối kháng này dù tồn tại cũng không có khả năng thay đổi đáng kể tới quỹ đạo của việc áp dụng AI, bởi lợi ích kinh doanh mà nó đem lại đơn giản là quá lớn.

Một robot tích hợp AI có thể thay thế công việc của rất nhiều người.

Theo các chuyên gia, AI có thể là sự thay đổi mô hình nhanh nhất trong lịch sử công nghệ. Trước đó, các tiến bộ công nghệ lớn khác như trình duyệt web, di động, dữ liệu đám mây và Big Data để đạt được mức độ triển khai đáng kể cần khoảng thời gian không nhỏ. Trong khi đó AI có thể chỉ tốn ít hơn một nửa quãng thời gian này.

Các nhà nghiên cứu tại viện Brookings (Mỹ) lưu ý rằng trong 30 năm qua, công nghệ là một nguồn đáng kể để tạo ra công việc và cơ hội mới. Tuy nhiên, họ tin rằng các chính phủ cần giúp người lao động và cộng đồng điều chỉnh lại việc phân phối việc làm, cũng như giảm bớt khó khăn cho những người có thu nhập thấp.

Ngoài các chương trình đào tạo nghề truyền thống, Brookings kêu gọi sự điều chỉnh về quyền lợi trên phạm vi toàn cầu. Cụ thể, nó bao gồm việc tăng thêm thu nhập cho người lao động được đào tạo đồng thời xây dựng chế độ thu nhập cơ bản trên phạm vi toàn cầu, gọi tắt là UBI. Đó là một khoản thanh toán tiền mặt định kỳ và vô điều kiện cho mọi người bất kể họ có làm việc hay không. Nguyên nhân bởi với sự tiến bộ của AI, rất nhiều người có thể bị bỏ lại phía sau và họ cần tới sự hỗ trợ đặc biệt.

Nhà sử học, triết gia kiêm giáo sư khoa học nổi tiếng Yuval Noah Harari tin AI hoàn toàn có thể sẽ dẫn đến sự phát triển của một tầng lớp người thất nghiệp mới. Ông cũng cho rằng thung lũng Silicon nên ủng hộ UBI, bởi thông điệp ở đây là: “Chúng tôi không cần bạn. Nhưng chúng tôi rất tốt, vì vậy chúng tôi sẽ chăm sóc bạn”.

Đối mặt với hai quan điểm về ủng hộ và phản đối trí tuệ nhân tạo, người lao động gần như chỉ có hai lựa chọn. Một là liên tục nâng cấp kiến thức và kỹ năng của mình để chúng trở nên nhanh hơn, nhiều hơn so trước kia. Hoặc hy vọng UBI sẽ trở thành hiện thực, kịp thời ngăn chặn họ rơi xuống vực thẳm được tạo ra bởi công nghệ AI.

Bảo Nam