Hai năm trước khi đại dịch Covid-19 càn quét khắp thế giới, các quan chức Đại sứ quán Mỹ đã đến thăm một cơ sở nghiên cứu tại thành phố Vũ Hán vài lần.

Họ đã gửi hai cảnh báo cho Washington về tính không an toàn tại phòng thí nghiệm đang tiến hành các nghiên cứu về virus corona trên dơi này.

Công nhân nhà tang lễ đưa xác của một người bị nghi là đã chết vì nhiễm virus corona từ một tòa nhà ở Vũ Hán ngày 1/2. Ảnh: AP.

Giờ đây, các điện tín ngoại giao này đã dẫn đến những tranh luận trong chính phủ Mỹ về việc liệu phòng thí nghiệm ở Vũ Hán có phải là nguồn gốc của virus corona chủng mới hay không – dù bằng chứng thuyết phục vẫn chưa có hết.

Chuyến thăm bất thường

Tháng 1/2018, Đại sứ quán Mỹ tại Bắc Kinh đã có những hành động khác thường khi liên tục gửi các nhà ngoại giao khoa học Mỹ đến Viện Virus học Vũ Hán (WIV). Năm 2015, WIV là phòng thí nghiệm đầu tiên ở Trung Quốc đạt được cấp độ an toàn sinh học quốc tế cao nhất (còn gọi là BSL -4).

WIV đã đăng một bản tin bằng tiếng Anh về những chuyến thăm cuối cùng vào ngày 27/ 3/2018, theo Washington Post.

Phái đoàn Mỹ được dẫn đầu bởi ông Jamison Fouss, Tổng lãnh sự Mỹ ở Vũ Hán, và ông Rick Switzer, Tham tán môi trường, khoa học, công nghệ và sức khỏe của Đại sứ quán Mỹ. Tuần trước, WIV đã xóa bản tin này khỏi trang web của mình, mặc dù nó vẫn còn bản lưu trên Internet.

Những gì các quan chức Mỹ thấy được trong chuyến thăm khiến họ lo ngại đến nỗi phải gửi hai bức điện ngoại giao về Washington. Các bức điện cảnh báo về điểm yếu trong công tác an toàn và quản lý tại phòng thí nghiệm ở WIV. Họ cũng đề xuất chú ý và giúp đỡ nơi này nhiều hơn.

Một phụ nữ mặc đồ bảo hộ tại bệnh viện ở Vũ Hán, Trung Quốc. Ảnh: Reuters.

Washington Post cho biết bức điện đầu tiên cảnh báo rằng nghiên cứu của phòng thí nghiệm về virus corona ở dơi và nguy cơ lây lan từ dơi qua người có thể dẫn tới đại dịch giống SARS mới.

“Trong quá trình tương tác với các nhà khoa học tại phòng thí nghiệm WIV, họ nhận thấy phòng thí nghiệm mới đang thiếu hụt nghiêm trọng các kỹ thuật viên và điều tra viên được đào tạo phù hợp để vận hành an toàn phòng thí nghiệm yêu cầu mức độ an toàn cao này”, bức điện ngày 19/1/2018 viết.

Các nhà nghiên cứu Trung Quốc tại WIV đang nhận được hỗ trợ từ Phòng thí nghiệm quốc gia Galveston tại Trung tâm Y khoa Đại học Texas và các tổ chức khác của Mỹ. Tuy nhiên, Trung Quốc đã yêu cầu thêm trợ giúp.

Các bức điện lập luận rằng Mỹ nên hỗ trợ thêm cho phòng thí nghiệm Vũ Hán, chủ yếu vì nghiên cứu về virus corona ở dơi rất quan trọng nhưng cũng nguy hiểm.

Các nghiên cứu nguy hiểm

Phái đoàn Mỹ cũng đã gặp bà Shi Zhengli, người đứng đầu dự án nghiên cứu. Bà Shi đã xuất bản các nghiên cứu liên quan đến virus corona ở dơi trong nhiều năm qua.

Tháng 11/2017, ngay trước chuyến thăm của các quan chức Mỹ, nhóm của bà Shi công bố nghiên cứu cho thấy những con dơi móng ngựa mà họ thu thập được từ hang động ở tỉnh Vân Nam rất có thể từ cùng đàn dơi gây ra dịch SARS 2003.

“Quan trọng nhất là các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng nhiều virus corona giống SARS có thể tương tác với ACE2, thụ thể ở người mà virus corona gây SARS gắn vào. Phát hiện này cho thấy các virus corona giống như SARS từ dơi có thể truyền sang người và gây ra các bệnh giống như SARS. Từ góc độ sức khỏe cộng đồng, việc giám sát liên tục các loại virus corona giống SARS ở dơi và nghiên cứu về khả năng lây truyền rất quan trọng đối với việc dự đoán và phòng chống dịch virus corona mới trong tương lai”, theo bức điện tín.

Người dân mặc đồ bảo hộ chờ gần trạm thu phí ở Vũ Hán vào ngày 2/4. Lúc này Vũ Hán vẫn đang phong tỏa, tuy nhiên, một số người được phép vào Vũ Hán qua trạm thu phí này. Ảnh: AP.

Virus corona mới không do con người tạo ra

Nghiên cứu này được thực hiện để ngăn chặn đại dịch giống SARS tiếp theo bằng cách dự đoán cách nó xuất hiện. Tuy nhiên, năm 2015, các nhà khoa học khác đã thắc mắc liệu nhóm của bà Shi có đang mạo hiểm một cách không cần thiết hay không.

Tháng 10/2014, chính phủ Mỹ đã áp đặt lệnh cấm tài trợ cho bất kỳ nghiên cứu nào làm cho virus trở nên nguy hiểm hơn hoặc dễ lây lan hơn. Những nghiên cứu này được gọi là nghiên cứu về đột biến làm tăng chức năng.

Như nhiều người chỉ ra, không có bằng chứng nào cho thấy loại virus đang hoành hành trên thế giới do con người tạo ra. Các nhà khoa học phần lớn đồng ý nó có nguồn gốc từ động vật.

“Nhưng nói nó có nguồn gốc động vật không có nghĩa rằng nó không đến từ phòng thí nghiệm. Phòng thí nghiệm này đã thử nghiệm dơi virus corona ở động vật trong nhiều năm”, ông Xiao Qiang, nhà khoa học nghiên cứu tại Trường Thông tin thuộc Đại học California nói với Washington Post.

“Bức điện cho chúng ta biết rằng từ lâu đã có những lo ngại mối nguy đến sức khỏe cộng đồng xuất phát từ nghiên cứu của phòng thí nghiệm này nếu nghiên cứu không được tiến hành một cách an toàn và đúng cách”, ông nói thêm.

Ông Xiao cũng cho biết có những lo ngại tương tự về phòng thí nghiệm phòng chống và kiểm soát dịch bệnh Vũ Hán gần đó. Phòng thí nghiệm này chỉ hoạt động ở cấp độ an toàn sinh học 2, thấp hơn đáng kể so với tiêu chuẩn cấp 4 của WIV.

Điều này quan trọng bởi vì chính phủ Trung Quốc vẫn từ chối trả lời các câu hỏi cơ bản về nguồn gốc của virus corona mới đồng thời ngăn chặn mọi nỗ lực kiểm tra xem một trong hai phòng thí nghiệm có liên quan đến virus này hay không.

Các nguồn tin biết về các bức điện nói họ có ý định báo động về độ an toàn tại WIV, đặc biệt là các nghiên cứu về virus corona trên dơi. Các quan chức đại sứ quán muốn kêu gọi Mỹ chú ý nhiều hơn đến phòng thí nghiệm này và hỗ trợ để giúp WIV khắc phục các vấn đề.

“Các bức điện là phát súng cảnh báo”, một quan chức Mỹ nói. “Họ cầu xin mọi người chú ý đến những gì đang diễn ra”.

Chính phủ Mỹ không hỗ trợ thêm cho phòng thí nghiệm này như bức điện kêu gọi. Các bức điện bắt đầu được đưa ra xem xét khi các quan chức Mỹ tranh luận liệu phòng thí nghiệm có thể là nguồn gốc của đại dịch hay không và những tác động của nó đối với cách Mỹ đối phó đại dịch.

Nhiều quan chức an ninh Mỹ từ lâu nghi ngờ WIV hoặc Trung tâm phòng chống và kiểm soát dịch bệnh Vũ Hán (CDC) là nguồn gốc của đại dịch hiện tại. Theo New York Times, cộng đồng tình báo Mỹ không cung cấp được bằng chứng để xác nhận điều này.

Tuy nhiên, một quan chức chính quyền cấp cao nói các bức điện cung cấp thêm bằng chứng cho thấy đại dịch có thể là kết quả của một vụ tai nạn trong phòng thí nghiệm.

Lập luận virus xuất hiện từ một chợ hải sản ở Vũ Hán của chính phủ Trung Quốc đang lung lay.

Nghiên cứu của các chuyên gia Trung Quốc được công bố trên Lancet vào tháng 1 cho thấy bệnh nhân đầu tiên được xác định vào ngày 1/12 không có mối liên hệ nào với ngôi chợ, và 1/3 ca nhiễm trong cụm lây nhiễm lớn đầu tiên cũng vậy. Ngoài ra, ngôi chợ này không bán dơi.

Bà Shi và các nhà nghiên cứu WIV khác đã phủ nhận phòng thí nghiệm này là nguồn gốc của virus corona mới. Vào ngày 3/2, nhóm của bà lần đầu tiên công bố virus có tên 2019-nCoV là một loại virus corona có nguồn gốc từ dơi.

Ngày 14/2, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình kêu gọi đưa ra một luật an toàn sinh học mới. Hôm 15/4, CNN đưa tin Trung Quốc đã đặt ra những hạn chế về việc các tổ chức được phê duyệt trước khi công bố bất cứ điều gì về nguồn gốc của virus corona mới.

Tìm ra nguồn gốc không chỉ để đổ lỗi. Điều này rất quan trọng trong việc tìm ra cách đại dịch bắt đầu bởi. Nó cũng cho biết cách ngăn chặn đại dịch tiếp theo.

“Chúng tôi không biết liệu virus corona mới có nguồn gốc từ phòng thí nghiệm ở Vũ Hán hay không, nhưng các bức điện đã chỉ ra sự nguy hiểm ở đó và tăng thêm động lực để chúng ta tìm hiểu”, ông Xiao nói với Washington Post.