Hạ viện Mỹ ngày 24/9 thông báo sẽ tiến hành điều tra luận tội Tổng thống Donald Trump về việc ông nhờ Ukraine hỗ trợ để loại bỏ đối thủ Joe Biden trong cuộc đua vào Nhà Trắng năm 2020. “Tổng thống phải chịu trách nhiệm. Không ai đứng trên luật pháp”, Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi phát biểu tại Tòa nhà Quốc hội ở thủ đô Washington.

Tuyên bố của bà Pelosi được đưa ra sau khi xuất hiện thông tin Trump trong cuộc điện đàm ngày 25/7 với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã hối thúc mở cuộc điều tra cáo buộc tham nhũng đối với Hunter Biden, con trai cựu phó tổng thống Mỹ Joe Biden, ứng viên đảng Dân chủ đang vận động tranh cử tổng thống.

Hunter Biden từng làm việc với công ty năng lượng Burisma Holdings, Ukraine. Rudy Giuliani, luật sư của Trump, cáo buộc Joe Biden, khi còn là phó tổng thống Mỹ dưới thời Barack Obama, đã tìm cách sa thải công tố viên Ukraine Viktor Shokin, người lúc đó đang điều tra các giao dịch kinh doanh của Hunter. Ông Shokin sau đó bị bãi nhiệm vào tháng 3/2016.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tại bãi cỏ phía nam Nhà Trắng ngày 21/8. Ảnh: Reuters.

Trump cùng ngày viết trên Twitter rằng cuộc điện đàm ngày 25/7 “rất thân thiện và hoàn toàn phù hợp”, ông không “gây áp lực” lên Tổng thống Zelensky. Trump gọi cuộc điều tra của hạ viện là “cuộc săn phù thủy rác rưởi”.

Các nhà lập quốc Mỹ tạo ra văn phòng tổng thống nhưng lo sợ quyền lực của nó có thể bị lạm dụng, vì thế, họ đã bổ sung vào hiến pháp quy trình giúp phế truất một tổng thống đương chức.

Theo hiến pháp, tổng thống Mỹ có thể bị phế truất khi bị luận tội về hành vi “phản quốc, hối lộ hay các tội nặng nhẹ khác”. Không rõ điều này có ý nghĩa chính xác là gì nhưng trong lịch sử, nó bao gồm hành vi tham nhũng và lạm dụng niềm tin của công chúng.

Một tổng thống Mỹ không nhất thiết phải vi phạm luật hình sự thì mới bị luận tội. Nhiều nhà bình luận pháp lý cho rằng việc gây áp lực cho một lãnh đạo nước ngoài can thiệp cuộc bầu cử Mỹ rõ ràng được xếp vào loại hành vi mà các nhà lập quốc coi là “có thể bị luận tội”.

Một quan niệm sai lầm về khái niệm “luận tội” là nó liên quan tới việc phế truất tổng thống. Thực tế, luận tội chỉ là hành động hạ viện đưa ra các cáo buộc, tương tự bản cáo trạng trong những vụ án hình sự.

Hiện vẫn tồn tại tranh luận về việc một cuộc điều tra luận tội nên khởi đầu như thế nào. Theo Doug Collins, thành viên đảng Cộng hòa thuộc Ủy ban Tư pháp Mỹ, một cuộc điều tra luận tội tổng thống chỉ nên bắt đầu sau khi toàn bộ hạ viện đã bỏ phiếu thông qua. Nhưng các thành viên đảng Dân chủ phản bác rằng việc bỏ phiếu như vậy là không cần thiết.

Ủy ban Tư pháp Hạ viện trong quá khứ từng dẫn dắt các cuộc điều tra luận tội nhưng các lãnh đạo đảng Dân chủ cũng có thể lựa chọn một hội đồng để thực hiện công việc này.

Nếu 435 thành viên hạ viện chấp thuận đưa ra những cáo buộc nhằm vào tổng thống, hay còn gọi là “các điểm luận tội”, nó sẽ được chuyển lên thượng viện, nơi tổ chức một phiên tòa để xác định tội lỗi của tổng thống.

Trong phiên tòa, các thành viên hạ viện sẽ đóng vai trò là công tố viên, các thượng nghị sĩ là bồi thẩm đoàn, chánh án Tòa án Tối cao giữ vị trí chủ tọa. Nếu muốn kết tội và phế truất tổng thống, quyết định trên phải nhận được 2/3 số phiếu ủng hộ tại thượng viện.

Hạ viện Mỹ có 235 thành viên đảng Dân chủ, 199 thành viên đảng Cộng hòa và một thành viên độc lập. Như vậy, đảng Dân chủ có thể luận tội tổng thống mà không cần phe Cộng hòa ủng hộ.

Năm 1998, khi đảng Cộng hòa chiếm đa số tại hạ viện, họ đã bỏ phiếu luận tội tổng thống Mỹ Bill Clinton, thành viên đảng Dân chủ, liên quan tới quan hệ giữa ông với cựu thực tập sinh Nhà Trắng Monica Lewinsky.

Thượng viện Mỹ hiện có 53 thành viên đảng Cộng hòa, 45 thành viên đảng Dân chủ và hai thành viên độc lập thường có xu hướng về phe Dân chủ. Việc kết tội và phế truất tổng thống cần nhận được 67 phiếu ủng hộ. Vậy nên, để phế truất Tổng thống Trump thông qua luận tội cần ít nhất 20 thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa và tất cả thượng nghị sĩ đảng Dân chủ lẫn hai thượng nghị sĩ độc lập bỏ phiếu chống lại ông.

Đảng Cộng hòa chiếm đa số tại thượng viện có thể bác bỏ lập tức các cáo buộc nhằm vào Trump mà không cần xem xét tới bằng chứng.

Đến nay, chưa có tổng thống Mỹ nào bị phế truất sau một cuộc luận tội. Tổng thống Richard Nixon từng bị luận tội nhưng đã từ chức trước đó vào năm 1974. Tổng thống Andrew Johnson năm 1868 bị hạ viện luận tội nhưng không bị kết tội tại thượng viện.

Nếu Trump bị phế truất, Phó tổng thống Mike Pence sẽ trở thành tổng thống trong thời gian còn lại nhiệm kỳ của Trump, sẽ kết thúc vào ngày 20/1/2021. Theo Tu chính án số 25 hiến pháp Mỹ, một tổng thống có thể bị thay thế bởi phó tổng thống nếu ông được chứng minh là không thể đảm nhận công việc, chẳng hạn do tình trạng thể chất hoặc tinh thần không đủ đáp ứng. Quá trình trên sẽ bắt đầu bằng việc phó tổng thống và đa số thành viên nội các thông báo cho quốc hội rằng tổng thống không đủ khả năng thực hiện công việc.

Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi tuyên bố mở cuộc điều tra luận tội Tổng thống tại Tòa nhà Quốc hội ở Washington hôm 24/9. Ảnh: Reuters.

Vũ Hoàng (Theo Reuters