Anh Ngạn có lần nói với tôi về sự khác biệt giữa văn hóa Tây Phương và văn hóa Việt Nam, “Văn hóa Tây thiên về khuyến khích còn văn hóa Việt thiên về chỉ trích”. Câu nói này tôi nghe qua rồi bỏ ngoài tai vì thật sự tôi và những bạn bè sống và lớn lên ở hải ngoại có bao giờ thực thụ đươc trải nghiệm văn hóa Việt Nam đâu? Bên ngoài chúng tôi là người Việt nhưng bên trong, từ cách suy nghĩ đến cách ứng xử thì phải nói chúng tôi hoàn toàn là những đứa Mỹ con. Thế hệ Việt Kiều “nửa nạc, nửa mỡ” như tôi thường được gọi đùa là “banana” (quả chuối) vì ở ngoài vàng nhưng ở trong lại trắng.

Cho đến gần đây qua mạng lưới mở rộng và kết hợp của Facebook, tôi mới nếm thử mùi vị của “văn hóa chỉ trích” này. Tôi đã bị không phải một lần mà bao nhiều lần, hầu như mỗi khi tôi post hình đi nghỉ mát, đi chơi, đi ăn hoặc những món ăn lạ (như bao nhiều triệu người khác trên Facebook) thì y rằng cũng có vài người hằn học comment: “Sao không để tiền đi làm từ thiện?”, “Có biết là bao nhiều người đang đói khổ không?”. Tôi “phiên dịch” như vậy nghe cho lịch sự chứ thật ra có nhiều câu nghe không được ngọt ngào như vậy đâu. (chẳng hạn như câu ‘Suốt ngày đi nghỉ mát với ăn uống. Miền Trung đang bị bão lũ kìa. Đồ vô tâm’).

Một người không hề biết tôi và cũng không biết là tôi có cho cứu trợ cho miền Trung không đã vội kết án một cách gay gắt. Thật ra tôi có làm từ thiện và có cho từ thiện khá đều đặn nhưng tôi ít nói ra. Không nói nhưng bị thiên hạ chỉ trích quá, lâu lâu tôi cũng phải nói: “Dạ thưa bác, em cũng có cho từ thiện chứ không đến nỗi vô tâm như bác nghĩ”. Nhưng vừa hé ra thì lại gặp những người như: “Đã làm việt tốt thì không cần ai biết. Nói ra rồi chẳng để làm gì” hoặc “Đã có lòng làm từ thiện thì nên âm thầm làm, không nên phô trương cho mọi người đều biết”.

Đúng là làm cũng chết, không làm cũng chết (cười khổ). Ở ngoại quốc thì hoàn toàn khác hẳn. Điển hình là cô tài tử Angelina Jolie (thần tượng của tôi). Cô làm bao nhiêu việc thiện và đi đến đâu thì cũng có thông tin báo chí. Một trong những sứ mạng lớn của cô lồng trong các công tác từ thiện là cho thế giới biết đến và chú ý vào những việc cô đang quan tâm. Sau một chuyến viếng thăm của cô thì những tổ chức từ thiện đó thường nhận được rất nhiều nguồn cứu trợ. Những ngôi sao quốc tế thường có những tổ chức từ thiện mà họ ủng hộ và ngược lại những tổ chức này rất mong họ dùng tiếng tăm, tên tuổi của họ để gây sự chú ý. Đó là một việc tốt. Tại sao người Việt mình cứ cho rằng “Đi làm từ thiện phải âm thầm?”. Tôi có thể âm thầm cho một số tiền cá nhân rất nhỏ nhưng nếu tôi “phô trương” để trăm ngàn người biết đến và cho thêm thì tại sao không?

Rồi sau những chuyến làm từ thiện báo chí lại đăng tin “Angelina Jolie và Brad Pitt mới mua lâu đài bao nhiêu triệu ở Paris” tôi chẳng thấy người nào lên án “Tại sao ở Phi Châu bao nhiêu người chết đói, cô mới đi làm từ thiện mà bây giờ lại tiêu xài như vậy?”

Nói chung là văn hóa ngoại quốc khi làm điều gì tốt đều được khen ngợi khuyến khích. Còn văn hóa mình thì ngồi rình để chỉ trích. Có lẽ đã đến lúc chúng ta nên thay đổi cách suy nghĩ nhất là đối với lớp trẻ ngày nay để xã hội càng ngày càng tốt đẹp và tích cực hơn.